بسم اللّه الرّحمن الرّحیم
خداوند متعال از بابِ تفضُّل به بندگانش ، وجود نازنین ائمّه ی معصومین صلوات الله علیهم اجمعین را مبیّنِ دین خود گردانید و در این گذار، مذهبِ حقِّ تَشیُّع كه برگرفته از قرآن و سیره ی آن جنابان است هر آینه از دریای بی كران علوم محمّد و آل محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) سیراب شده و پناهی برای جویندگانِ حقیقیِ معارف می باشد و در پاسخ به اصلی ترین چالش بشری كه همانا شناخت خالق است با نهایتِ دقّت ، اصول و روش هایی را تَبیین نموده كه با تمسّك به آن هر فردی فارغ از همه ی تعلّقات و پیش فرض ها و با كنار گذاردن حجاب ها و مراجعه به حقیقت فطرت، خالق خود را می یابد.
در این رجوع مبارك به فطرت، فطرتی كه خداوند همه ی انسانها را بر اساس آن آفریده و در قرآنِ عزیز، ما را یاد آور می شود:
” فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْها (الروم 30) “
” كه خدای، ایشان را بر آن فطرت خلق كرد “
بحارالأنوار ج 3 ،ص 281 ،باب 11- اَلدِینُ الحَنیف وَ الفِطرَة
[غوالی اللئالی] قَالَ النَّبِیُّ (ع) كُلُّ مَوْلُودٍ یُولَدُ عَلَی الْفِطْرَةِ حَتَّی یَكُونَ أَبَوَاهُ یُهَوِّدَانِهِ وَ یُنَصِّرَانِهِ
هر فرزند بر فطرت متولّد می شود و ثانیاً پدر و مادرش او را یهود یا نصاری و یا مجوس می نمایند.
بحارالأنوار ج 26 ، ص294 ،باب 6- تَفضیلهم عَلی الأنبیاء
وَ قَالَ النَّبِیُّ (ع) كُلُّ مَوْلُودٍ یُولَدُ عَلَی الْمَعْرِفَةِ بِأَنَّ اللَّهَ تَعَالَی خَالِقُهُ وَ ذَلِكَ قَوْلُهُ تَعَالَی وَ لَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ خَلَقَهُمْ لَیَقُولُنَّ اللَّهُ
هر فرزندی بر شناختِ خداوندِ متعال که خدا خالقش می باشد متولّد می شود (تمام انسان ها اتوماتیک وار خدا شناس به دنیا آمده اند لذا معرفت خدا فطری است و همه ی ذرّات عالم خالقشان را بدون طور و کیفیت و توهّم می شناسند)
در این مبحث ما سه دست یافت گران سنگ داریم:
اوّل این كه ما دائماً در حال تغییر و تبدّل هستیم .
دوّم این كه كسی هست كه ما را تغییر می دهد.
سوّم این كه مغیّرِ ما صورتِ ادراكی ندارد و از مداركِ حسّ و خیال و وَهم و عقل ما خارج است.
« قیوم را درحال احتجاب می‌یابیم.»
به فرموده ی رسول الله صلی الله علیه وآله و سَلَّم
” مَنْ عَرَفَ نَفْسَهُ فَقَدْ عَرَفَ رَبَّهُ “ (مصباح الشریعة / 13 / الباب الخامس فی العلم )
هر کسی خودش را شناخت خدایش را می شناسد (وِجدان فقر خویشتن = وِجدان خداوند در عین احتجاب)
«اَعرَفَكُم بِنَفسِه، اَعرَفَكُم بِرَبِّه» (شیخ حرّ عاملی (ره)، «جَواهِرُ السَّنیـَه فی احادیثِ القُدسیَّه ص 116)
شناساترینِ شما به فقرِ ذاتیِ خودش شناساترین شما به خداست که این همان لقاءِ خداوند متعال است که در آینده بیشتر صحبت خواهیم کرد.
قرآن می‌فرماید:
” سَنُریهِمْ آیاتِنا فِی الْآفاقِ وَ فی أَنْفُسِهِمْ حَتَّی یَتَبَیَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقّ (فصلت آیه 53) “
به زودی نشانه های خود را در اطراف جهان و در درون جانشان به آن ها نشان می دهیم تا برای آنان آشکار گردد که او -خداوند متعال و در بعضی از روایات امام زمان علیه السّلام می باشد- حقّ است (منظور سِیر آفاقی و اَنفُسی می باشد که در مباحث بعدی به آن اشاره می شود)
و یا
” وَ فی أَنْفُسِكُمْ أَ فَلا تُبْصِرُونَ ( ذاریات آیه 21 ) “
در وجود خود شما (نیز آیاتی است) ، آیا نمی بینید؟
یافتن و معرفت به فطرت است كه منجر به وِجدانِ خداوند متعال می شود. جنس این یافته طوری است كه با هیچ ادراكی قابل مقایسه نیست و هیچ دلیل و عقلی قادر به انكار آن نیست.
این معرفت، معرفت خدایِ واقعیِ خارجی است. خدایی که خارج از حواسّ پنج گانه و آلات و ابزاری است که دست ما می باشد.
از روایاتِ ائمّه علیهم السّلام این گونه بر می آید خدایی كه از تفكّر و تعقّل حاصل شود ،ساخته ی فكر ماست و خدایی كه در خیال ما درآید ، ساخته و مخلوقِ خیالِ ماست و هم چنین است خدای وَهمی.
امّا خدایِ واقعیِ خارجی كه لَا یُحَسُّ وَ لَا یُجَسُ وَ لَا یُدْرَكُ بِالْحَوَاسِّ الْخَمْسِ لَا تُدْرِكُهُ الْأَوْهَامُ (الكافی (ط – الإسلامیة) / ج1 / ص81 / باب حدوث العالَم و إِثبات المُحَدِّث ….. ص : 72) خود را به ما معرفی می كند و عارف نمی تواند برای او حدّی تعیین كند و او را تشبیه نماید. معرفت خدا از جانب اوست نه از جانب ما.!
چون ما اساساً برای درك خداوند ابزاری نداریم. ذات پاكش، فطرتِ ما را خداشناس آفرید و ما معرفتِ بَسیط به او داریم. با ورود به این دنیا و تحتِ تاثیرِ عوارضِ دنیوی این معرفتِ بسیطِ زیر غبار حُجُب قرار می گیرد و هنر ما این است كه با كمك و استعانتِ تعلیماتِ اهل بیت علیهم السّلام و با یاری و توفیقِ ذات مقدّس باری تعالی در این دنیا با كنار زدن حجاب ها به معرفت تركیبی برسیم و یادآور آن نعمتی شویم كه خداوند متعال ما را به آن مُتنعّم كرده است كه همان توحید و شناخت خودش می باشد .
در خطبه ی اول نهج البلاغه حضرت علی علیه السّلام می فرمایند:
فَبَعَثَ فِیهمْ رُسُلَهُ: وَوَاتَرَ إِلَیْهِمْ أَنْبِیاءَهُ ، لِیَسْتَأْدُوهُمْ مِیثَاقَ فِطْرَتِهِ ، ویُذَكِّرُوهُمْ مَنْسِیَّ نِعْمَتِهِ ، وَیَحْتَجُّوا عَلَیْهِمْ بَالتَّبْلِیغِ وَیُثِیرُوا لَهُمْ دَفَائِنَ الْعُقُولِ
خداوند فرستادگان خود را در میان مردمان برانگیخت، و پیامبران خویش را پیاپی روانه كرد، تا از آنان رعایت میثاق فطری (الهی) را باز طلبند … و نیروهای پنهان خرد آدمی را آشكار سازند و با رساندن پیام، حجت را بر آنان تمام كنند، و آنچه در عقل و ضمیرِ انسانها پوشیده مانده است (شناخت ها و دریافت هایِ فطری و وجدانی) همه را بیرون آورند و آشكار سازند.
بر اساس معارف قرآن و پیغمبر و ائمّه علیهم السّلام، ما قبل از این دنیا عوالمی داشته ایم كه خداوند خودش را در آن عوالم به ما شناسانده است و خداوند این معرفت را در فطرت ما قرار داده است كه اگر این معرّفی در عوالم قبل نبود، كسی در این دنیا نمی‌توانست خدا را بشناسد. در این مسئله آیات و روایات فراوان است، كه در این مجال به تعدادی از آن ها می پردازیم:
بحارالأنوارج 3، ص 278 ،باب 11- اَلدُینُ الحَنیف وَ الفِطرَة
[التوحید] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ الْمُغِیرَةِ عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ 7أَصْلَحَكَ اللَّهُ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی كِتَابِهِ« فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْها » قَالَ فَطَرَهُمْ عَلَی التَّوْحِیدِ عِنْدَ الْمِیثَاقِ عَلَی مَعْرِفَتِهِ أَنَّهُ رَبُّهُمْ قُلْتُ وَ خَاطَبُوهُ قَالَ فَطَأْطَأَ رَأْسَهُ ثُمَّ قَالَ لَوْ لَا ذَلِكَ لَمْ یَعْلَمُوا مَنْ رَبُّهُمْ وَ لَا مَنْ رَازِقُهُمْ
همچنین از حضرت صادق (ع) نقل می كند كه در تفسیر آیه شریفه:
بحارالأنوار ،ج 5 ، ص 223 باب 9- أنَّ المَعرِفَةَ مِنهُ تَعالی ….. [المحاسن] أَبِی عَنْ فَضَالَةَ عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ 7 فِی قَوْلِ اللَّهِ ” وَإِذْ أَخَذَ رَبُّكَ مِنْ بَنِی آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّیَّتَهُمْ وَ أَشْهَدَهُمْ عَلی أَنْفُسِهِمْ (اعراف 172)” قَالَ كَانَ ذَلِكَ مُعَایَنَةَ اللَّهِ فَأَنْسَاهُمُ الْمُعَایَنَةَ وَ أَثْبَتَ الْإِقْرَارَ فِی صُدُورِهِمْ وَ لَوْ لَا ذَلِكَ مَا عَرَفَ أَحَدٌ خَالِقَهُ وَ لَا رَازِقَهُ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ ” وَ لَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ خَلَقَهُمْ لَیَقُولُنَّ اللَّهُ” (سوره زخرف آیه 87 و نیز: زخرف /9و زمر 38 و لقمان /25 و عنكبوت /61 )
دراین مَجال به احادیثی كه مُبیّنِ این حقایق هستند اشارتی داریم:
الكافی (ط – الإسلامیة) ؛ ج1 ؛ ص85
1- عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ عَمَّنْ ذَكَرَهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حُمْرَانَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ السَّكَنِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع اعْرِفُوا اللَّهَ بِاللَّهِ وَ الرَّسُولَ بِالرِّسَالَةِ وَ أُولِی الْأَمْرِ بِالْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ الْعَدْلِ وَ الْإِحْسَانِ.
وَ مَعْنَی قَوْلِهِ ع اعْرِفُوا اللَّهَ بِااللَّهِ[1] یَعْنِی أَنَّ اللَّهَ خَلَقَ الْأَشْخَاصَ وَ الْأَنْوَارَ وَ الْجَوَاهِرَ وَ الْأَعْیَانَ فَالْأَعْیَانُ الْأَبْدَانُ وَ الْجَوَاهِرُ الْأَرْوَاحُ وَ هُوَ جَلَّ وَ عَزَّ لَا یُشْبِهُ جِسْماً وَ لَا رُوحاً وَ لَیْسَ لِأَحَدٍ فِی خَلْقِ الرُّوحِ الْحَسَّاسِ الدَّرَّاكِ أَمْرٌ وَ لَا سَبَبٌ هُوَ الْمُتَفَرِّدُ بِخَلْقِ الْأَرْوَاحِ وَ الْأَجْسَامِ فَإِذَا نَفَی عَنْهُ الشَّبَهَیْنِ شَبَهَ الْأَبْدَانِ وَ شَبَهَ الْأَرْوَاحِ فَقَدْ عَرَفَ اللَّهَ بِاللَّهِ وَ إِذَا شَبَّهَهُ بِالرُّوحِ أَوِ الْبَدَنِ أَوِ النُّورِ فَلَمْ یَعْرِفِ اللَّهَ بِاللَّهِ.[2]
مصباح الشّریعة / 13 / الباب الخامس فی العلم
مباحث مطرح شده در این درس عبارتند از :
1. رجوع مبارک به فطرت
2. خدا سرشت مردم را بر چه آفریده؟
3. سه دست یافت گران سنگ انسان چه می باشد؟
4. معرفت خدای واقعی خارجی به چه می باشد؟
5. آیا برای درک خداوند ابزاری داریم؟
6. آن نعمت فراموش شده
7. آیا ما قبل از این دنیا عوالمی داشته ایم؟ …
و …
ثبت دیدگاه