زندگانى حضرت امام جعفر صادق عليه السلام
امام صادق عليه السّلام در سال هشتاد و سه هجری در زمان عبد الملك مروان در شهر مدینه ی منوّره متولد شدند پدر ایشان حضرت امام محمد باقر علیه السلام و مادرشان ام فروه دختر قاسم بن محمّد( اسمش فاطمه بود و كنيهاش ام فروه ) كه مادر او اسماء دختر عبد الرحمن بن ابى بكر بود. ایشان دوازده سال با جد و پدر خود یعنی امام زین العابدین و امام محمد باقر علیهما السلام بودند و بعد از شهادت جدّ بزرگوارشان نوزده سال در کنار پدر گرامیشان زندگی کردند و بعد از پدر در سن سی و یک سالگی به مدّت سى و چهار سال عهده دار امامت و ولایت شیعیان بودند . و درروز دوشنبه ماه شوال سال صد و چهل و هشت هجری به دست منصور دوانقی مسموم و به شهادت رسیدند . مدّت عمر شریفشان شصت و پنج سال بود واز همه ی ائمه علیهم السلام به غیر از امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف بیشتر عمر کردند و به خاطر همین به شیخ الائمه معروف شدند .
دوران امامت آن حضرت مصادف با پنج تن از خلفای اموی به مدّت هجده سال ، و دو تن از خلفای عباسی به مدت شانزده سال بود که خلفای اموی عبارت بودند از ، بقيه حكومت هشام بن عبد الملك و حكومت وليد بن يزيد بن عبد الملك و حكومت يزيد بن وليد بن عبد الملك كه مشهور به ناقص بود و حكومت ابراهيم بن وليد و حكومت مروان بن محمّد مشهور به حمار و در سال صد و سى و دو ابو مسلم خراسانى قيام كرد كه در نتيجه سلطنت از بنى اميه به بنى عباس كه اولين خليفه آنها عبد اللَّه بن محمّد بن على بن عبد اللَّه بن عباس معروف به سفاح بود منتقل گشت. او چهار سال و هشت ماه حكومت كرد پس از او برادرش ابو جعفر مشهور به منصور دوانيقى بيست و يك سال و ده ماه حكومت را در عهده داشت حضرت صادق عليه السّلام در سال دهم حكومت او به دستور او و به دست جعفر بن سلیمان پسر عموی منصور دوانقی که در آن زمان والی مدینه بود که لعنت خدا بر او و بر همه ی امویان و مروانیان و عباسیان باد مسموم و به شهادت رسیدند و در قبرستان بقيع كنار پدر بزرگوارشان امام باقر و جدّ گرامیشان امام سجاد و عموى خود امام حسن علیهم السلام مدفون شد.
عصر امام صادق (علیه السلام)
عصرامام صادق (علیه السلام) یکی از طوفانی ترین ادوار تاریخ اسلام است که ازیک سو اغتشاش ها و انقلاب های پیاپی گروه های مختلف ، به ویژه از طرف خون خواهان امام حسین (علیه اسلام) رخ می داد که انقلاب ابو سلمه و ابو مسلم در خراسان ایران از مهم ترین ]نها بوده است و از طرف دیگر عصر برخورد مکتب ها و ایدئولوژی ها و عصر تضاد افکار فلسفی و کلامی مختلف بود که از برخورد امت اسلام با مردم کشورهای فتح شده و نیز رابطه ی مراکز اسلامی با دنیای خارج به وجود آمده بود و در مسلمانان نیز شور و هیجانی برای فهمیدن و پژوهش پدید آورده بود. عصری که کوچکترین کمکاری یا عدم بیداری و تحرّک پاسدار راستین اسلام یعنی امام صادق (علیه اسلام) ، موجب نابودی دین و پوسیدگی تعلیمات حیات بخش اسلام ،هم از درون و هم از بیرون می شد. زمان امام صادق (علیه اسلام) زمان تزلزل حکومت بنی امیه و فزونی قدرت بنی عباس بود و این دو گروه مدتی در حال کشمکش و مبارزه با یکدیگر بودند. بنی امیه در این مدت یعنی از زمان هشام بن عبدالملک گرفتار مشکلات سیاسی فراوانی بود. لذا فرصت فشار و اختناق نسبت به شیعیان را نداشتند. عباسیان نیز چون از دستیابی به قدرت در پوشش شعار طرف داری از خاندان پیامبر و گرفتن انتقام خون امام حسین (علیه اسلام) عمل می کردند، فشاری از طرف آنان مطرح نبود. از این رو این دوران ، دوران آرامش و آزادی نسبی امام صادق(علیه اسلام) و شیعیان بود و آن حضرت از این فرصت استفاده کرده و تلاش فرهنگی وسیعی را آغاز کرد.
پیشوای ششم شیعیان در چنین دورانی به فکر نجات افکار توده مسلمان از الحاد و بدبینی و کفر و نیز مانع انحراف اصول و معارف اسلامی از مسیر راستین بود، و از توجیهات غلط و وارونه ی دستورات دین که به وسیله ی خلفای وقت صورت می گرفت جلو گیری می کردند. اینجا بود که امام (علیه اسلام) دشواری فراوان در پیش و مسئولیت عظیم بر دوش داشت و در ظلمت بحران ها و آشوب ها دنیای شیعه را به فروغ تعالیم خویش روشنی بخشید و حقیقت اسلام را از آلایش انحرافات و گزند فریب کاران حفظ نمود. ایشان آنقدر فقه و دانش اهل بیت را گسترش دادند و زمینه ی ترویج احکام و بسط کلام شیعی را فراهم ساختند که مذهب شیعه به نام ایشان به عنوان مذهب جعفری شهرت یافت. آن اندازه که دانشمندان و راویان از دانش امام بهره مند شدند و از ایشان حرف و حدیث نقل کرده اند از هیچ یک از دیگر ائمه نقل نکرده اند.
هشت سال آخر امامت امام صادق (علیه اسلام) بنی عباس همان شیوه ی ستم و فشار بنی امیّه را در پیش گرفتند و وضع به حدی ناگوار شد که همگی یاران امام در معرض خطر و جزو لیست سیاه مرگ بودند. در این دوران امام بسیار تحت فشار و اختناق حکومت منصور دوانقی قرار داشت. امام صادق (علیه اسلام) که همواره مبارزی نستوه و خستگی ناپذیر و انقلابی بنیادی در میدان فکر و عمل بود، کاری که امام حسین (علیه اسلام) به صورت قیام خونین انجام داد، ایشان قیام خود را در لباس تدریس و تاسیس مکتب و انسان سازی انجام داد و جهادی راستین کرد.
فرزندان حضرت
فرزندان پسر: موسی (علیه اسلام) ، اسماعیل ، عبدالله ، افطح ، اسحاق ، محمد ، عباس ، علی.
فرزندان دختر: ام فروه ، فاطمه ، اسماء
اسماعیل ، عبدالله و ام فروه مادرشان فاطمه دختر حسین بن علی بن حسین (علیهما اسلام) (نوه ی امام سجاد) است و امام موسی کاظم (علیه اسلام) ، اسحاق و محمد که مادرشان حمیده خاتون می باشد و عباس ، علی ، اسماء و فاطمه که هر یک از مادری به دنیا آمده اند.
شخصیت علمی امام صادق )ع(
دردوره ی امامت امام صادق ع مسلمانان بیش از پیش به علم و دانش روی آوردند ودر بیشتر شهرهای قلمرو اسلام به ویژه در مدینه ، مکّه کوفه ، بصره و … مجالس درس و مناظره های علمی دایر و از رونق خاصی برخوردار گردید . در این زمان با استفاده از فرصت به دست آمده امام صادق ع توانست نهضت علمی فرهنگی پدرشان امام باقر ع را ادامه داده و علوم و معارف اهل بیت را بیان کرده و در همه جا منتشر کنند سفرهای اجباری و اختیاری امام به عراق وبه شهرهای حیره ، هاشمیه و کوفه و برخورد با اربابان دیگر مذاهب فقهی و کلامی و شرکت در مناظره ها نقش به سزائی در معرّفی علوم اهل بیت و گسترش آن در جامعه داشت . در این شهرها گروه های مختلف برای فرا گیری دانش نزد امام می آمدند در این دوره علوم و فلسفه ی ایرانی ، هندی و یونانی به حوزه ی اسلامی راه یافت و بازار ترجمه ی علوم گوناگون از زبانهای مختلف به زبان عربی گرم و پر رونق گردید .
امام صادق ع با تمام جریانهای فکری آن روز بر خورد کرده و موضوع اسلام و تشیّع را در برابر آنها روشن ساخته و برتری بینش اسلامی تشیّع را ثابت کردند مناظرات ایشان با اربابان دانشهای گوناگون همچون پزشکان ، وفقیهان ، منجّمان ،متکلّمان ،صوفیان و …. به ویژه مناظرات ایشان با ابو حنیفه مشهور و در منابع شیعه و سنّی موجود است . بعد از شهادت امام باقر ع شاگردان ایشان گرد وجود امام صادق ع حلقه زدند و امام ع با جذب شاگردان جدید به تاسیس یک نهضت عظیم فکری و فرهنگی و بالنده مبادرت ورزیدند به گونه ای که طولی نکشید مسجد نبوی در مدینه و مسجد کوفه در شهر کوفه به دانشگاهی عظیم تبدیل شد .در گیری بنی امیّه و بنی عبّاس ، آنان را به خودشان مشغول کرده بود و فرصتی طلایی برای امام و شاگردانش به وجود آورده بود آن حضرت با استفاده از این فرصت به باز سازی و نوسازی فرهنگ ناب اسلام پرداختند و شیفتگان مکتب حق از اطراف و اکناف به مرکز حجاز ّیعنی مدینه سرازیر شدند و چون پروانه به گرد شمع وجود امام صادق ع تجمّع کردند . امام ع هر یک از شاگردان خود رادر رشته هایی که با ذوق و قریحه ی آنان سازگار بود ، تشویق و تعلیم می نمود و در نتیجه هر کدام از آنها در یک یا دو رشته از علوم تخصّص پیدا می کردند
اصحاب و شاگردان معروف امام صادق (علیه اسلام): هشام ابن حکم (31جلد کتاب نوشته اند ) ، محمد ابن مسلم ،هشام ابن سالم ،مومن الطاق ، ابان بن تغلب ، اسحاق بن عمار ، برید ، صفوان بن مهران ، ابو حمزه ثمالی ، زراره بن اعین شیبانی ، عبدالله بن ابی یعفور ، مفضل بن عمر ، جابر بن حیان (بیش از 200جلد کتاب در علوم طبیعی و شیمی نوشته است ) و … .
دانشمندان علم حدیث شمار کسانی را که مورد اعتماد بودند واز امام ع حدیث نقل کرده اند را تا چهار هزار نفر نوشته اند . شاگردان امام منحصر به شیعیان نبوده بلکه پیروان اهل تسنّّننیز از مکتب آن حضرت برخوردار می شدند . بزرگان اهل سنت همچون مالک بن انس ، ابو حنیفه ، سفیان ثوری و… ریزه خوار خوان دانش بی کران امام بودند. ابو حنیفه که دو سال شاگرد امام بود این دوره را پایه ی علوم و دانش خود معرفی کرده است و می گوید: اگر آن دو سال نبود نعمان (ابو حنیفه) از بین رفته بود.
ثبت دیدگاه